Dünyadaki en zengin manganez yataklarından birine sahip olan ülkede toplam 222 milyon ton rezerv olduğu tahmin edilmektedir.
Gürcistan
Ekonomisi
Sovyetler Birliği’nin dağılması ile kurulan Gürcistan, ilk yıllarda büyük
bir ekonomik kriz yaşamıştır. Ancak 2000’li yılların başından
bu yana alınan istikrarlı tedbirler ile ekonomisini toparlamaya
başlamış, aralarında Türkiye’nin de yer aldığı 12 ülke ile
serbest ticaret anlaşması yapmıştır.
Gürcistan topraklarında tarıma
elverişli arazi %11, meralar %25,
ormanlık arazi ise %34’tür. Dünyadaki
en zengin manganez yataklarından birine sahip olan
ülkede toplam 222 milyon ton rezerv olduğu tahmin
edilmektedir. Gürcistan, ayrıca bakır ve demir cevherlerine,
obsidyen, arsenik ve akik taşı gibi minerallere
de sahiptir. Son 10 yılda ortalama %4.8 olan ülkenin
ekonomik büyümesi, Covid 19 salgını nedeni ile 2021
yılında %6,5 civarında daralmış olup, 2022-2026 döneminde
ise ortalama %5.5 oranında büyüme hedeflenmektedir.
Ülke ekonomisi ağırlıklı olarak hizmet sektörüne dayanmakta olup sektörün payı
%61 civarındadır, sanayinin payı ise %20 ve tarım sektörünün payı %7’dir.
Enerji Profili: Kaynaklar ve Potansiyeli
2021 yıl sonu itibarı ile Gürcistan’ın toplam kurulu gücü 4533 MW, üretim kapasitesi ise yılda 12.6 GWh’dir. Ülke kurulu gücünün %73’ü hidrolik (3324 MW) %26’sı gaz santrallarından (1189 MW) oluşmakta olup 21 MW gücünde bir adet rüzgar santralı bulunmaktadır. Ülkede yenilenebilir enerji kaynağı olarak 2381 MW baraj tipi HES ve 942 MW kanal tipi HES, 21 MW gücünde 1 adet rüzgâr santralı ve toplamda yaklaşık 4 MW gücünde çatı tipi güneş santralı bulunmaktadır.
Ülkenin elektrik sistemi Azerbaycan ve Rusya ile senkronize çalışmakta, hidroelektrik ağırlıklı elektrik sisteminde ülke ihtiyacına göre Türkiye de dahil olmak üzere sezonsal olarak elektrik komşu ülkelere ihraç veya ülkelerden ithal etmektedir. 2021 yılında 2006 GWh elektrik ithal edilirken, 391 GWh elektrik enerjisi de ihraç edilmiştir.
Elektrik sisteminde üretim kaynaklarının %42’si kamu tarafından, %58’i ise özel sektör tarafından işletilmektedir.
Ülkede 300 milyon ton civarında kömür rezervi bulunmakla birlikte, kömür yeterli kalitede değildir. Gürcistan enerji kaynakları açısından ülke ihtiyacını karşılamakta yetersiz olduğundan, enerjiyi ithal etmektedir. Gürcistan’ın petrol rezervi 35 milyon varil civarında olup bu rezerv ülkenin doğusundaki bazı petrol yataklarında bulunmaktadır. İran, en fazla petrol ithal ettiği ülke konumunda olup Rusya ve Türkmenistan da en fazla doğal gaz ithal ettiği ülkelerdir.
Ülkede son yıllarda Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı, Bakü Tiflis Kars (BTK) Demiryolu Hattı ve Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) gibi projeler ile ülkenin enerji ihtiyacının karşılanması, Asya ve Avrupa ülkeleri ile olan ticaret rotalarının güçlendirilmesi ve Rusya’ya bağımlılığın azaltılması gibi konularda önemli adımlar atılmıştır.
Ülkenin Enerji ve Çevre Hedefleri
Gürcistan batıya dönük siyasi, ekonomik ve dış politikalar izlemektedir. Genel olarak liberal ekonomi oluşturulmasına ilişkin kuralları belirleyen Gürcistan Hükümeti özelleştirme, lisanslama ve vergilendirmenin basit ve düşük seviyede tutan kurallar belirlemektedir. Haziran 2014’te Avrupa Birliği ile Serbest Ticaret Bölgesi’nin onaylanmasını da içeren bir Ortaklık Anlaşması imzalamış, Ortaklık Anlaşması Aralık 2014’te Avrupa Parlamentosu tarafından onaylanmıştır. Ekim 2016’da Gürcistan Enerji Bakanlığı Enerji Topluluğu Antlaşmasına Katılım Protokolü imzalamış, Nisan 2017’de parlamento tarafından onaylanan bu protokol sonrası gerçekleştirilen reformlar arasında enerji ve su temini kanunu ile yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleyen kanun Aralık 2019’da kabul edilmiştir. Aynı yıl, ilk Ulusal Yenilenebilir Eylem Planı (NREAP) geliştirilmiştir. NREAP ile yenilenebilir enerji hedeflerini ve 2020 yılına kadar bunlara ulaşmak için hükümet eylemlerini tanımlanmış olup ayrıca AB 2009/29/EC sayılı Yenilenebilir Enerji Yönergesi’ne uygun olarak geliştirilmiştir.
Gürcistan AB Enerji Birliği üyesi olarak AB’nin enerji sektöründeki yönerge, tüzük ve uygulamalarını yakından takip ederek ülkenin elektrik ve gaz piyasası yönetmelikleri, arz güvenliği, enerji verimliliği, binalarda enerji verimliliği, yenilenebilir enerji destekleri gibi mevzuatını Aralık 2019’dan bu yana AB mevzuatına uygun hale getirmiştir.
Gürcistan İletim Sistemi İşleticisi tarafından hazırlanan 2021-2031 dönemini kapsayan 10-Yıllık Sistem Gelişim Planına göre; ülke kurulu gücünün 4533 MW’dan 10396 MW’a yükseltilmesi hedeflenmiştir.
Kaynak bazında kurulu güçlerin ise;
» Barajlı HES için 2381 MW’dan 4288 MW’a,
» Kanal tipi HES için 942 MW’dan 2900 MW’a,
» Kombine çevrim doğal gaz santralları için1079 MW’dan 1248 MW’a
» 21 MW olan rüzgar santrallarının 1330 MW’a yükseltilmesi ve
» 520 MW gücünde güneş santralı kurulması hedeflenmektedir. (Ten Year Network Development Plan of Georgia 2021-2031)
Gürcistan toplam kurulu gücü içerisinde 2031 yılında hidroelektrik payı %69 olması, bunun %41’ini ise barajlı HES’in oluşturması planlanmakta olup, barajlı HES’ler aynı zamanda depolama görevini de üstlenmektedir. Ayrıca hidro hariç rüzgâr ve güneş santrallarının payı da %18 olarak planlanmaktadır. Bu plan çerçevesinde, ülkenin elektrik iletim sistemi de yeni kurulu güç kapasitesini iletecek şekilde planlanmakta ve geliştirilmektedir.
Gürcistan’ın 10 yıllık sistem gelişim raporunda güvenilir tüketimin yanı sıra çevresel etkinin de minimum düzeyde olmasını sağlayacak önlemlerin alınması ve iletim altyapısının inşası hedeflenmektedir. Bu 10 yıllık plan, tüm ana projelerin stratejik çevresel değerlendirmesini öngörmektedir.
Gürcistan yatırımların zamanında gerçekleştirilmesi ve planlara uygun yürütülmesini teminen bazı kurumsal yapılanmalar da gerçekleştirmiştir:
Gürcistan Enerji Geliştirme Fonu: 2010 yılında kurulmuş olup Gürcistan Ekonomi ve Sürdürülebilirlik Bakanlığı’na bağlı bir birimdir. Misyonu, gelecek vaat eden yenilenebilir enerji projelerini belirleyerek ön fizibilite ve ön çevresel etki değerlendirmeler yoluyla yatırımcılar bularak gelişimlerini desteklemek ve Gürcistan’ın yenilenebilir enerji potansiyelini geliştirmektir.
Kamu-Özel Sektör İşbirliği Ajansı: Mayıs 2018’de Kamu-Özel Sektör Ortaklıkları Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra kurulmuştur. Ajansın görevi, kamu-özel sektör işbirliği projelerinin geliştirilmesine ve uygulanmasına öncülük etmektir.
Taksonomi: Mevzuatı ve Gelişimi
Gürcistan, 2019 yılında ülkenin sürdürülebilir kalkınmasını sağlamak ve finans sektörü yapılanmasını güçlendirmek amaçları doğrultusunda çevresel, sosyal ve kamusal tedbirleri belirleyen “Gürcistan Sürdürülebilir Finansman Yol Haritası”nı hazırlamıştır. Yol haritasında her biri farklı hedeflere hizmet eden 4 ana grup belirlenmiştir:
Gürcistan, taksonomi hazırlık aşamasında uluslararası kuruluşlardan teknik destek almasının yanı sıra ülkeleri inceleyerek kendi taksonomi kurallarını oluşturmuştur. Taksonomi sürecinde “Yeşil Büyüme Fonu Teknik Yardım Kuruluşu (Green Growth Fund’s Technical Assistance Facility-GGF TAF), Dünya Bankası, Uluslararası Finans Birliği (IFC), İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Ajansı (SIDA), İsviçre Devlet Ekonomi Sekreterliği (SECO), Avusturya Federal Maliye Bakanlığı, Sürdürülebilir Finans ve Bankacılık Ağı (SBNF) gibi kuruluşların desteğini almışlardır.
Gürcistan Sürdürülebilir Finansman Taksonomisi 2022 yılı raporu, Gürcistan Merkez Bankası liderliğinde ilgili kurumların desteği ile hazırlanmış ve kamuoyu ile paylaşılmıştır.
Gürcistan taksonomisi oluşturulurken, uluslararası uygulamalar ve iyi örnekler ile uyumlu olması hedeflenmiştir. Örneğin; AB Taksonomi, Çin Taksonomisi, Çin Yeşil Hat Proje Kataloğu incelenmiş, Şili, Brezilya, Bangladeş taksonomi uygulamaları da gözden geçirilmiştir. Ayrıca, Gürcistan’da faaliyet gösteren uluslararası finans kuruluşlarının, (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), IFC, GGF, Küresel İklim Ortaklığı Fonu (Global Climate Partnership Fund-GCPF)gibi kuruluşların tanım ve gereklilikleri de taksonomi mevzuatı hazırlanırken dikkate alınmıştır.
Gürcistan’da özellikle ticari bankaların kredi tahsisinde taksonomi kuralları da belirlenmiştir. Bu kapsamda hazırlanan mevzuatta bankaların uyması gereken kurallar, izleme ve raporlama için kullanmaları gereken araçlar belirlenmiş, ayrıca bu araçların kullanımı için banka personelinin eğitimi de kapsama alınmıştır. Bankacılık sektörü için hazırlanan direktif 01.01.2023 tarihinde uygulanmaya başlanacaktır.
Taksonomi Kapsamı
Gürcistan’da taksonomi iki ana başlıkta toplanmıştır:
» Yeşil Taksonomi: Yeşil ekonominin gelişimine katkı sağlayacak çevresel etkenleri kapsayan aktiviteler; yenilenebilir enerji kaynakları, enerji verimliliği, atık yönetimi, sürdürülebilir su kaynakları, yeşil ulaşım, sürdürülebilir tarım – çiftçilik, sürdürülebilir üretim ve ticaret, yeşil hizmetler bu kategoride değerlendirilmiştir.
» Sosyal Taksonomi: Sosyal olarak hedef kitleleri içeren etkinlikleri kapsamaktadır. Örneğin; engelli insanlar, göçmenler, düşük gelirliler, kadın ve çocuklar, yaşlılar, ulaşımı zor bölgelerde yaşayan insanlar vb. gruplar hedef kitleler kapsamındadır. Temel alt yapı hizmetleri, sağlık ve ilgili sosyal hizmetler, finansman ve bankacılık sektörü, gıda güvenliği, eğitim, kültür bu kategori altında değerlendirilmiştir.
Gürcistan taksonomisi oluşturulurken yeşil ve sosyal taksonomi kapsamında yer alan alt başlıkların hazırlanmasında değişik kuruluş ve ülkelerin taksonomi uygulamaları dikkate alınmıştır.
Örneğin; yenilenebilir enerji alt başlıklarında;
Güneş+hidrolik+rüzgar+biyoenerji+depolama taksonomisi için: AB Taksonomisi + İklim Tahvilleri Girişimi (Climate Bond Initiative- CBI) + Çin Taksonomisi (2015 – 2021)+ ICMA (GBP, SBP,SBG)
İletim ve dağıtım tesisleri için: AB Taksonomisi + CBI + ICMA
Jeotermal enerji için: AB Taksonomisi + CBI + Çin Taksonomisi dikkate alınmıştır
Taksonomi Çerçevesinde Finansal Destekler
Gürcistan için Sürdürülebilir Finans Yol Haritası, Gürcistan Merkez Bankası’nın yakın gelecekte sürdürülebilir finans gelişimine ilişkin uygulamayı planladığı tüm olası eylemleri ilgili zaman çerçevesi ile özetlemektedir. Bu yol haritasının nihai amacı, güvenilir, öngörülebilir ve istikrarlı bir düzenleyici çerçeve sağlamak ve piyasayı sürdürülebilir finansmana geçiş için hazırlamaktır. Yol haritası, tutarlı eylemler sağlayarak ve sistemin uyum sağlaması için zaman tanıyarak sürdürülebilirlik konularının karar verme sürecine dahil edilmesini desteklemeyi amaçlamaktadır. Yol Haritası, sürdürülebilir finans konusunda farkındalığın artırılması ve kapasite oluşturulması; çevresel, sosyal ve yönetişimi finansal kurumların ve şirketlerin risk değerlendirme çerçevelerine ve karar verme süreçlerine dahil etmek, sonunda sürdürülebilir sektörlere doğru daha fazla sermaye akışını yönlendirecek şeffaflığı ve piyasa disiplinini desteklemektir.
Gürcistan Merkez Bankası 2019 yılında “Gürcistan Sürdürülebilir Finansman Sistemi Yol Haritası”nı açıklamıştır. 2019-2022 dönemini kapsayan raporda yol haritasının nihai amacı,; güvenilir, öngörülebilir ve istikrarlı düzenleyici çerçeve ve piyasaları sürdürülebilir finansa geçiş için hazırlamaktır. Merkez Bankası 2021 yılında hazırladığı rapor ile de durum tespiti yapmıştır.
Gürcistan’da ticari bankalar ülke finansal yapısında önemli bir yer tuttuğundan sürdürülebilir finansman taksonomisinin kuralları ve işleyişi öncelikle ticari bankacılık sisteminde başlamıştır. Gürcistan Merkez Bankası tarafından hazırlanan Taksonomi Tüzüğü’nde Kredi Sınıflandırılması ve Raporlanması şartları belirlenmiştir. Taksonomi Tüzüğü’nde yeşil, sosyal ve sürdürülebilir kredi ve raporlama gereklilikleri tanımlanmıştır.
AB Taksonomisi ile Uyumu
Gürcistan çevre sorunlarıyla mücadelenin önemini kabul ederek farklı uluslararası çevre anlaşmalarına taraf olmuştur. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ni (UNFCCC) 1994 yılında, Kyoto Protokolü’nü 1999 yılında ve 2017 yılında da Paris İklim Anlaşması’nı onaylamıştır. Bunun dışında iklim değişikliği ile ilgili konularda çeşitli stratejik uluslararası anlaşmalara da taraf olmuştur.
2014 yılında imzalanan AB-Gürcistan Ortaklık Anlaşması’ndaki iklim değişikliği yükümlülükleri; iklim değişikliğinin azaltılması ve adaptasyonu, karbon ticareti, iklim değişikliği konularının politika oluşturma, temiz teknolojilerin geliştirilmesi vb. entegrasyonu konularını kapsamaktadır. 2017 yılından beri Gürcistan, Enerji Topluluğu Antlaşması’nın bir üyesi olup bu kapsamda, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği alanlarında AB mevzuatını kabul etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ayrıca Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi çerçevesinde Ulusal İklim Eylem Planını hazırlayarak sunmuştur.
Gürcistan Taksonomisi Işığında Türkiye Taksonomisi için Öneriler
Gürcistan 1990’ların başında Sovyetler Birliği’nin dağılması ile kurulmuş genç bir ülkedir. Süreç içerisinde ekonomik, sosyal, ticari düzenin ve kamu düzeninin oluşturulmasında uluslararası kuruluşlardan destek almış ve mevzuat yapısının oluşturulmasında, başta AB mevzuatı olmak üzere değişik ülkelerin mevzuatlarını inceleyerek ülke mevzuatını oluşturmuştur.
Gürcistan ile Türkiye, sınır komşusu olup başta elektrik ticareti olmak üzere ticari ilişkinin oldukça yoğun olduğu ülkelerdir. Ülkemiz ölçeklerine göre nüfus, elektrik kurulu güç, yıllık üretim, tüketim, enerji kaynaklarındaki çeşitlilik vb. konularda kıyaslanamayacak kadar fark bulunmakla birlikte, Paris İklim Anlaşması’na Türkiye’den önce taraf olması, Ulusal İklim Eylem Planını sunmuş olması gibi konularda ülkemizin önünde görülmektedir. Ayrıca taksonomi yapılanması için gerekli adımları atmış, Gürcistan Merkez Bankası liderliğinde ilgili kurumlar ile hukuki ve finansal alt yapı oluşturulmuştur. Bu kapsamda, taksonomi yapılanması ülkemiz için örnek alınabilir.